Geschiedenis Engelse dubbeldekker bus

Geschiedenis van de rode dubbeldekkers uit Londen & Engeland

De rode Dubbeldekker bussen uit Londen kent iedereen, maar dit waren niet de eerste dubbeldekkers. Wanneer en waar de eerste dubbeldekkersbus is ingezet is niet helemaal duidelijk. Wel is bekend dat dit eigenlijk geen bus was, maar een paardenbus.

Een omnibus (andere naam is paardenbus) was een paardenwagen voor lokaal gasten vervoer. Hij werd voortgetrokken door één of meer paarden, reed een vaste route en op vastgestelde tijden. Eigenlijk een soort dienstregeling met paardenbussen. Ook in Nederland reden deze paardenbussen. In 1864 startten de eerste lijnen van de Haagse paardentram. Deze liepen tussen Den Haag en Scheveningen. Zo’n 8 jaren later werd ook in Amsterdam een dienstregeling met een paardenbus opgezet. Andere steden volgden daarna ook snel. In 1898 deed de mechanisatie zijn intrede en werd in Emmen de eerste automobiel omnibus ingezet. Het was een bus met benzinemotor, maar ook met veel pech. Mede dankzij de pech en veel protest van de bevolking, werd de bus een jaar later alweer uit de roulatie gehaald. Toch zou de bus deze “wedstrijd” winnen, want in 1924 werd één van de laatste paardenbussen (tussen Rotterdam en het Kralingseveer) vervangen door een automobielbus. Vandaag de dag kun je bijvoorbeeld in hartje Antwerpen nog oude paardenbussen / paardentrams zien.

De rode dubbeldekkers bussen in Engeland

Dubbeldekkers bussen deden op diverse locaties hun intrede, maar het gebruik van dubbeldekkers bussen was in Engeland het meest intensief. Zo kende het land Dubbeldekkers bussen en Dubbeldeks trolleybussen, zowel in Londen, op het platteland maar ook in andere steden zoals Reading.

De populariteit van de dubbeldekkersbussen is natuurlijk dat er op twee verdiepingen meer personen gelijktijdig vervoerd kunnen worden. In een normale bus passen ongeveer 50 personen, in een dubbeldeks bus waren dit er ongeveer 80. Londen had in 1900 zo’n 200.000 paarden, waarvan 50.000 voor het openbaar vervoer. Zij produceerden 5000 ton mest per dag.

Aanvankelijk reden in Engeland één chauffeur en één conducteur op de bussen, waardoor wel dubbele bezetting nodig was. Na een ontwerp aanpassing kon de chauffeur zowel bestuurder als kaart controleur zijn. Hierdoor hoefde maar 1 persoon op de bus. Het vervoer met een dubbeldekker is daarom een stuk efficiënter. Daar tegenover staat dat het in- en uitstappen meer tijd kostte, omdat de reiziger ook de bovenste verdieping moeten bereiken.

In Nederland zijn er (in het openbaar vervoer) vrijwel geen dubbeldekkers bussen gebruikt. Kort na WO-II reden in Limburg oude Britse dubbeldekkers, om korte termijn vervoersproblemen op te lossen. Op den duur werd voor andere oplossingen gekozen. In plaats daarvan zie je in Nederland geregeld de gelede bus, oftewel de stadsbus met een halve extra bus erachter die meestuurt. Deze bus vraagt meer ruimte op de weg dan een dubbeldekkersbus.

Maar omdat alles op de begane vloer is (met veel in/uitgangen) werkt de bus sneller.

In het normale busvervoer (busbedrijven / touringcars) komen wel dubbeldeks bussen voor.  Deze worden vooral gebruikt voor grote groepen, of voor lange ritten. Dan zijn boven bijvoorbeeld de slaapplekken. In de toeristische branche zie je ook veel dubbeldekkers bussen.  Denk aan de bekende “hop on / hop off”  bussen.

Over de bekende Engelse Dubbeldekker bussen

De meest bekende Dubbeldeks bussen zijn de bekende rode dubbeldekkers uit Engeland.  Alhoewel dit als 1 soort wordt aangeduid, zijn er verschillende bekende modellen in gebruik geweest. De bekende Londense dubbeldekker was de AEC Routemaster, die in de jaren vijftig en zestig volop werd gebouwd. De bus was in maart 50 jaren in gebruik, tot 2005!  AEC stond voor Associated Equipment Company (AEC) , de bouwer van de bus. De bus had een dieselmotor midden voorin de bus (moderne bussen hebben juist een dieselmotor dwars achterin de bus geplaatst).

De Routemaster stond vooral bekend om op en instap achterin de bus, waardoor iedereen makkelijk in- en uit de bus kon stappen. De plaatjes van die iemand die nog even snel de bus in hopt, kennen we ongetwijfeld allemaal! In de bus was een conducteur en de chauffeur zat in een afgesloten ruimte rechtsvoorin.

De allereerste Routemaster werd gebouwd in 1956, en na 2876 exemplaren stopte de productie in 1969. De bussen waren zo bekend en betrouwbaar dat (een aantal) tot 2005 in Londen reden!  Vanaf de jaren tachitg werden de Routemasters langzaam vervangen door modernere dubbeldeks bussen. Dit kwam bijvoorbeeld door de steeds ouder wordende bussen (en nieuwe regels t.a.v. veiligheid, zicht op chauffeur e.d.), maar ook omdat de inzet van een conducteur én een buschauffeur een dure variant was. Door nieuwe visies (bijvoorbeeld minder validen die goed plek moeten kunnen hebben) raakte de Routemaster steeds meer achter op het nieuwe gedachtegoed. Op 9-12-2005 reed de laatste Routemaster zijn normale dienstregeling, en daarna stopte één van de bekende kenmerken van Londen. Op “Line Fifteen” worden een aantal oude bussen nog steeds ingezet, om het bekende “oude” London eer aan te doen.  Deze Line Fifteen heet dan ook wel de “Heritage Line”.

Algemene gegevens over de Routemaster bus

Type RM (Routemaster). Lengte 8.45 mtr, breedte 2.43 meter, hoogte 4.36 meter. Aantal zitplekken 64. Van het standaard type zijn  2120 stuks gebouwd, van het langere model zijn er 524 gebouwd (deze hadden 72 plaatsen).

Bristol Lodekka bus

Bij een rode Engelse Dubbeldekker denkt iedereen aan de Londense dubbeldekkers. Gek genoeg was een andere rode dubbeldekker meer aanwezig in Engeland.  De Bristol dubbeldekker was een dubbeldekker van het “low bridge” model. De Londense Routemaster was een hoge bus (4.36 mtr) en ook wel “highbridge” bus genaamd.  Dat wilde zoveel zeggen dat deze enkel onder hoge viaducten door kon.  Op het platteland waren ook veel lagere viaducten en was een lagere dubbeldeks bus nodig.  De firma Bristol bouwde een lagere bus, en zo ontstond de “low decker”. Dit verbasterde later tot Lodekka. De Bristol Lodekka wordt (vooral in de rode kleur) vaak door het publiek aangezien voor een Londense dubbeldekker bus, terwijl deze dus vooral op het platteland reden.

De Bristol Lodekka is een dubbeldeksbus die in de jaren 1949-68 is gebouwd.  Ook de Lodekka was een klassiek voorbeeld van een Engelse bus:  de chauffeur afgesloten rechts voorin, voorin een lange dieselmotor waardoor de kenmerkende neus van de Engelse bus werd gekenmerkt. De bus was zo laag doordat de achteras niet midden door de bus liep.  Hierdoor kan de vloer laag worden gehouden. Voordeel was dat de bovenverdieping extra hoogte kon krijgen, zonder dat de hele bus erg hoog zou worden.

Net zoals de Routemaster bussen, had de Bristol Lodekka ook een achter instap plek.  Ook hier moest dus een chaffeur en een conducteur meerijden.  Later werd dit aangepast naar een hoofddeur naast de chauffeur, waardoor de conducteur overbodig was. Engelse dubbeldekkers bussen zijn ook bekend als “open top”  of cabrio modellen.  Deze werden ook origineel door Bristol gebouwd. ’s Winters reed de bus met dichte top zijn normale rondes, en ’s zomers ging het dak van het bovendek eraf. Dergelijke open top dubbeldekkers zijn in Nederland verboden als bus in verband met de veiligheid, lagere viaducten etc.

In totaal werden ruim 5200 Bristols gebouwd, dus bijna dubbel zoveel als van de Londense Routemaster bus. Door zijn lagere bouw was dit de standaarddubbeldekker bus de National Bus Company (NBC). Ook de fabrieken waren van de staat, en hierdoor kon niemand anders de bussen kopen. Vrijwel alle Bristol bussen die nog rijden zijn dus actieve dienstbussen geweest, en na hun gebruik verkocht door de NBC. Ook onze bus was een dienstbus, en dit is nog duidelijk te zien aan diverse items.  Zo zijn er nog 2 “Used Tickets” bakjes,  staan er nog typische kreten in “Please pay for your fare” en “Remain Seated”.

Ook na de diensttijden bleef de Lodekka een geliefde Dubbeldekkers bus. Het is een karakteristiek voorbeeld van het Britse busvervoer in de tweede helft van de vorige eeuw.

Deze groene Lodekka heeft gereden bij Hants & Dorset. (Bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Bristol_Lodekka)

Algemene gegevens over de Bristol Lodekka bus

Er zijn verschillende modellen gebouwd, maar we hebben hierbij de maten van “onze”  FLF bus genomen: Lengte 9.14 mtr, breedte 2.44 meter, hoogte 4.11 meter. Hiervan zijn 1870 stuks gebouwd. Aantal zitplekken 50, maar er zijn ook latere exemplaren met 70 plekken bekend.

De nieuwe Engelse Dubbeldekker

Na het vertrek van de bekende Engelse Dubbeldekkers uit het Londense stadsbeeld, namen moderne bussen zoals de Mercedes Citaro (Duits) het over.  De nieuwe burgemeester van Londen, Boris Johnson, gaf in 2008 aan dat hij de Duitse bussen een doorn in het oog vond.  Hij wilde de Routemaster als bus in de straten terugbrengen. In 2010 werd het ontwerp voor de New Bus for London bekend. Deze bus kreeg weer een open platform achterin, net zoals vroeger. De bus kreeg de naam “New Routemaster” en rijdt sinds de zomer van 2013 door Londen.  In 2016 waren circa 600 van deze bussen al in gebruik.

Toch was de introductie van de bus niet alom postief. Men vond het fijn dat er weer een typische Londense bus was.  Anderszijds was het middenin de crisis, en was het een erg duur project.  Men vond dat de gemeente niet moest bemoeien met bus ontwikkeling, daar waren de auto/bus bedrijven voor. En gek genoeg werd in de zestiger jaren de achterin stap achterwege gelaten, omdat er steeds 2 personen op 1 bus moesten rijden (chauffeur en conducteur).  Nu zou men dat weer gaan invoeren… Sinds de zomer van 2016 rijden de nieuwe bussen alleen met chauffeur.

Het lag voor de hand om de oude producenten voor het nieuwe ontwerp te vragen. Helaas bestond de AEC niet meer. Uiteindelijk werd de opdracht bij andere moderne busbedrijven neergelegd.  De bnus lijkt op vroeger, maar er is technisch geen enkele overeenkomst.  Het gaat om een moderne autobus met innovatieve elementen. Z ois de bus mede voorzien van hybride aandrijving. Voordeel is dat de bus 40% zuiniger is dan conventionele dubbeldekkers met dieselmotoren en 15% milieuefficiënter dan andere hybride bussen. De dubbeldekker heeft een lengte van 11,2 m, een breedte van 2,55 m en een hoogte van 4,4 m. Hiermee is hij de hoogste dubbeldekker van de afgelopen 60 jaren.

De opvolger van de Bristol Lodekka en AEC Routemaster

Uit dezelfde fabriek als de Bristol Lodekka, kwam eind zestiger en begin zeventiger jaren de Bristol VR bus.  Wederom een dubbeldekker, maar omdat de motor achterin geplaatst was, kon de voorruimte optimaal benut worden. Het gevolg was een  rechte voorkant, , zonder het kenmerkende neusje van de oudere Engelse dubbeldekkers.

De Bristol VR was ontworpen als 1 verdieping OF als dubbeldekker.  Alhoewel een nieuwer model, beschikt de bus over dezelfde motor als de Lodekka bussen.  Ditmaal wel voorzien van een autmatisch geschakelde versnellingsbak.  De motor lag dwars achterin, en dat gaf de bus ook de naam: VR, oftewel Vertical Rear.  De bus was leverbaar in 9.98 m en langere versie van 11 m.

De eerste types dateren uit 1966 (het eind jaar van de Lodekka). In 1968 onderging het model al een wijziging omdat Londen slechts 1 persoon (chauffeur annex kaartjesverkoper) op de bus wenste.

In 1968 kwam de productie flink op gang, maar al snel bleek de versnellingsbak en koelinstallatie een probleem.  De Schotse busmaatschappij ervaarde dit als zo’n probleem, dat zij in 1973  maar liefst 91 jonge Bristol VR’s inruilde voor 91 (veel oudere) Bristol Lodekka’s.  Deze waren weliswaar minder modern en minder prettig om te rijden, maar veel betrouwbaarder!

In 1970 kwam de verbeterde versie van de bus uit. In 1974 volgde nog eens een flinke update. Deze bussen hadden intussen liften, betere geluidswering,ventilatie e.d.  De nieuwere – lagere – modellen waren uiteindelijk goed genoegd als nieuwe standaard bus voor National Bus Company. De bus bleef tot 1981, tegen die tijd waren er 4531 gebouwd. Ondanks nieuwere technieken werden er dus een stuk minder van gebouwd dan de Lodekka!

De VR bussen bleken later betrouwbaar Wilts & Dorset namen de laatste in 2007 uit roulatie. Bij anderen bleven ze tot 2009 en 2010 rijden.

Algemene gegevens over de Bristol VR

Lengte: 9.5 mtr of 10.6 mtr. Breedte 2.5 mtr. Hoogte 4.17 mtr of 4.42 mtr. Afhankelijk van lange of korte model, en lage of hoge uitvoering, varieerde de capaciteit tussen 60 en 80 personen.

Ook van de Bristol VR zijn diverse open top bussen gebouwd.

Leuk detail:  In 1997 kwam de film Spice World uit, waarin een Engelse dubbeldekker rondrijdt met de Union Jack erop. Dit was een Bristol VR bus, die nog helemaal nieuw was.  Als gekke bus chauffeur diende Meat Loaf, die de bus over een geopende Tower Bridge scheurt…. Afijn, geloof zelf wat u wilt geloven J  Het interieur in de film was kitsch en cool, maar zat niet echt in de bus (studio werk).  De echte bus die hiervoor gebruikt werd, staat sinds 2014 op het Island of Wright als bezienswaardigheid.

Impressievideo over de geschiedenis van de Engelse dubbeldekker